Tiêu chảy – Nỗi ám ảnh của mùa hè: Nguyên nhân, triệu chứng và hướng dẫn xử lý kịp thời

Tiêu chảy là tình trạng rối loạn tiêu hóa phổ biến, ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi. Bệnh xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe. Do đó, việc trang bị kiến thức về căn bệnh này là vô cùng quan trọng để bảo vệ bản thân và gia đình.

Bệnh tiêu chảy là gì? 

Tiêu chảy (ỉa chảy) là một trong những bệnh lý tiêu hóa phổ biến nhất, xuất hiện ở cả người lớn và trẻ em. Tình trạng được nhận biết dễ dàng bởi dấu hiệu đi ngoài nhiều lần, phân lỏng kèm nước bất thường. Tuy nhiên, người bệnh cần phân biệt rõ với hiện tượng đại tiện nhiều nhưng phân đặc hoặc phân lỏng, dính ở em bé bú mẹ. Cả hai trường hợp này đều không phải là tiêu chảy.

Phân loại tiêu chảy 

Tiêu chảy, với những biểu hiện như đi ngoài lỏng nhiều lần, có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau. Để hiểu rõ hơn về tình trạng này, chúng ta cần phân loại tiêu chảy dựa trên 2 yếu tố là cơ chế và thời gian mắc bệnh.

Phân loại tiêu chảy dựa theo thời gian

Tiêu chảy được chia làm 2 loại: Tiêu chảy cấp tính và tiêu chảy mãn tính.

Tiêu chảy cấp tính

Tình trạng này thường gặp ở trẻ em trong độ tuổi mầm non và những năm đầu tiểu học. Bệnh xuất hiện đột ngột, kéo dài khoảng một tuần với triệu chứng đi ngoài phân lỏng nhiều nước, số lần đại tiện nhiều hơn 3 lần/ngày. Tiêu chảy cấp tính xuất hiện do cơ thể tiêu thụ thức ăn không phù hợp hoặc nhiễm khuẩn thực phẩm. Trong đó, Rotavirus là tác nhân chính khiến tình trạng trở nặng và có nguy cơ đe dọa đến tính mạng của trẻ.

Tiêu chảy mãn tính

Ở cấp độ mãn tính, bệnh kéo dài hơn 2 – 4 tuần. Với cơ thể của một người khỏe mạnh, tình trạng này có thể gây bất tiện đối với sinh hoạt và trở thành vấn đề nghiêm trọng cho sức khỏe. Tuy nhiên, nếu hệ miễn dịch yếu hoặc suy giảm, tiêu chảy mãn tính sẽ trở thành nguy cơ đe dọa đến tính mạng người bệnh.

Phân loại tiêu chảy dựa trên cơ chế bệnh học

Bao gồm tiêu chảy thẩm thấu và tiêu chảy xuất tiết.

Tiêu chảy thẩm thấu

Đây là tình trạng xảy ra do giảm hấp thu chất điện giải, dịch và dinh dưỡng. Ở mức độ từ nhẹ đến vừa, khối lượng phân sẽ dao động từ khoảng 250ml đến 1 lít/ngày. Ngoài ra, việc không hấp thu một chất dinh dưỡng đơn thuần như Lactose thương dẫn đến triệu chứng trướng bụng hơn là ỉa chảy, ngoại trừ trường hợp nặng. Hiện tượng tiêu chảy thẩm thấu sẽ dừng lại khi người bệnh ngừng tiêu thụ những loại thực phẩm đó.

Tiêu chảy xuất tiết

Đây là tình trạng rối loạn chuyển tải ion trong các tế bào biểu mô ruột, làm tăng bài tiết và giảm hấp thu hoặc cả hai trường hợp. Đối với trường hợp tiêu chảy xuất tiết, việc ngưng sử dụng thực phẩm hoàn toàn không có tác dụng, người bệnh buộc phải sử dụng đến các điều trị y tế.

Nguyên nhân tiêu chảy 

Dưới đây là một số nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tiêu chảy:

Nhiễm vi sinh vật gây bệnh đường ruột (Vi trùng, vi rút, ký sinh trùng, vi nấm)

Mầm bệnh từ bên ngoài đi vào cơ thể sẽ gây ra kích thích lên các mô trong đường tiêu hóa, dẫn đến viêm nhiễm. Đây chính là nguyên nhân chính gây ra tình trạng ỉa chảy, thường gặp nhất là khi cơ thể tiêu thụ phải thực phẩm không đảm bảo vệ sinh. Nguồn thức ăn chứa vi khuẩn Salmonella, Clostridium, khuẩn tụ cầu,… sẽ dẫn đến ngộ độc. Chưa kể, việc tiếp xúc với nguồn nước ô nhiễm, ăn rau sống, gỏi, đồ tái,… rau củ quả bị tưới bằng nước bẩn, phân tươi sẽ làm tăng nguy cơ lây truyền ký sinh trùng và vi khuẩn.

Không giữ gìn vệ sinh

Điều kiện vệ sinh kém cũng là một trong những nguyên nhân hàng đầu làm tăng nguy cơ lây lan vi khuẩn gây tiêu chảy nhiễm trùng. Do đó, việc giữ gìn không gian sống, đồ dùng cá nhân, cơ thể, thức ăn,… sạch sẽ cũng là biện pháp cần thiết để tránh vi sinh vật gây hại xâm nhập vào đường tiêu hóa.

Rối loạn vi sinh thường trú đường ruột

Thói quen lạm dụng thuốc kháng sinh sẽ vô tình tiêu diệt các loại vi khuẩn có lợi, dẫn đến mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Từ đó khả năng hấp thu dinh dưỡng kém, nhu động ruột tăng, gây ra hiện tượng đi ngoài nhiều lần, phân sống, lỏng hoặc không thành khuôn.

Không hấp thụ đường (tiêu chảy không do nhiễm trùng)

Nhiều người thường gặp tình trạng cơ thể không có khả năng dung nạp các loại đường như: Lactose, Glucose-Galactose, Fructose,… từ sữa, chế phẩm từ sữa, mật ong, trái cây,… Điều đó dẫn đến hiện tượng bị tiêu chảy kéo dài nếu ăn phải những thực phẩm này. Ngoài ra, cơ thể bị thiếu men Sucrase-isomaltase, Lactase… cũng là nguyên nhân gây ra bệnh ỉa chảy thường gặp.

Ngộ độc thực phẩm (tiêu chảy do độc chất từ thức ăn hoặc độc tố vi sinh vật trong thức ăn)

Đây là hậu quả do sử dụng thức ăn ôi thiu, nhiễm độc hoặc chứa phụ gia độc hại. Ngộ độc thực phẩm có thể xuất hiện các triệu chứng rõ rệt như: đau bụng, đi ngoài dữ dội sau khi ăn, sốt cao, ỉa chảy, nôn mửa,… Thậm chí, nhiều trường hợp còn gặp phải hiện tượng co giật dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.

Hội chứng ruột kích thích (với thể loại tiêu chảy, không phải do nhiễm trùng)

Hội chứng ruột kích thích xuất hiện do thay đổi thói quen ăn uống, sau khi dùng một số thuốc điều trị hoặc ăn đồ lạ. Nguyên nhân bởi nhu động ruột bị co thắt quá mức và kéo dài khiến thức ăn trong đường tiêu hóa di chuyển nhanh hơn. Lúc này, nước sẽ không được tái hấp thu hoặc tiết ra quá mức từ niêm mạc ruột dẫn đến hiện tượng tiêu chảy đột ngột.

Viêm đại tràng

Bệnh nhân viêm đại tràng thường phải đối mặt với tình trạng rối loạn tiêu hóa, trong đó có ỉa chảy. Bệnh xuất phát từ sự xâm nhập và gây hại của các tác nhân như: vi khuẩn (Shigella, Samonella,…), ký sinh trùng, nấm,… Ngoài ra, rối loạn thần kinh thực vật, ngộ độc hóa chất, tâm lý căng thẳng, áp lực,… cũng là những nhóm nguyên nhân quan trọng không thể bỏ qua.

Dấu hiệu bệnh tiêu chảy 

Triệu chứng phổ biến và dễ nhận biết nhất của bệnh tiêu chảy là đi ngoài nhiều lần (trên 3 lần mỗi ngày), phân lỏng và kèm nước. Ngoài ra, tình trạng cũng xuất hiện với nhiều triệu chứng đi kèm khác, cụ thể như sau:
– Đầy bụng, sôi bụng.
– Ỉa chảy liên tục, nhiều lần, ban đầu phân lỏng sau toàn là nước.
– Nôn thức ăn, nước trong hoặc màu vàng nhạt.
– Người luôn trong tình trạng mệt lả.
– Chuột rút.
– Biểu hiện mất nước từ nhẹ đến nặng: khát nước, da nhăn nheo, khô, cơ thể hốc hác, mắt trũng, mạch đập nhanh, hạ huyết áp, tiểu tiện ít hoặc vô niệu, chân tay lạnh,…

Cách điều trị tiêu chảy 

Hầu hết các trường hợp tiêu chảy nhẹ sẽ tự khỏi trong vài ngày mà không cần dùng thuốc. Tuy nhiên, nếu tình trạng kéo dài nhiều ngày, nặng hơn hoặc kèm theo các triệu chứng nghiêm trọng, bạn nên đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Dưới đây là một số phương pháp điều trị tiêu chảy thường được áp dụng:

Bù nước và chất điện giải

Đây là việc đầu tiên cần thực hiện ngay khi bị tiêu chảy. Người bệnh nên dùng đến dung dịch Oresol (ORS – Oral rehydration salts). Đây là một dạng hỗn hợp gồm nước sạch, đường, muối, được hấp thụ tại ruột non để bù lượng nước và điện giải đã mất. Trong trường hợp không thể uống do buồn nôn hoặc đau dạ dày, phương án truyền dịch qua tĩnh mạch là cần thiết.

Dùng thuốc kháng sinh

Thuốc kháng sinh sẽ đem lại hiệu quả điều trị tích cực trong trường hợp ỉa chảy do vi khuẩn hoặc ký sinh trùng. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân xuất phát từ virus thì phương pháp này hoàn toàn không có tác dụng.

Điều trị các bệnh lý gây tiêu chảy

Nhiều trường hợp tiêu chảy xuất hiện là triệu chứng của một bệnh lý khác. Đối với tình trạng này, bác sĩ sẽ chỉ định điều trị vấn đề đó trước tiên.

Điều chỉnh toa thuốc, liều lượng thuốc đang dùng

Nếu thuốc kháng sinh là nguyên nhân chính gây ỉa chảy, việc giảm liều dùng hoặc đổi loại khác là biện pháp nhanh nhất để chấm dứt tác dụng phụ. Tuy nhiên, trong bất cứ trường hợp nào, người bệnh cũng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước tiên, không được tự ý sử dụng.

Cách phòng bệnh tiêu chảy

Dưới đây là một số phương pháp để phòng ngừa bệnh tiêu chảy một cách hiệu quả nhất:

• Tăng cường vệ sinh cá nhân, môi trường, không gian sống,…
• Bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm, ăn chín, uống sôi.
• Đảm bảo sử dụng nguồn nước sạch cho sinh hoạt.
• Bảo vệ nguồn nước.
• Thực hiện các biện pháp xử lý đúng cách khi có người bị ỉa chảy cấp.
• Cập nhật kiến thức về sự lây lan của vi khuẩn gây bệnh ỉa chảy.

Bài viết trên đã cung cấp cho bạn đầy đủ thông tin về bệnh tiêu chảy, từ các loại tiêu chảy cho đến biện pháp phòng ngừa. Hy vọng những kiến thức này sẽ giúp bạn và gia đình nâng cao sức khỏe, phòng tránh căn bệnh này một cách hiệu quả nhất.