Chi tử có đặc tính công dụng gì?

CHI TỬ

(Vị thuốc trung phẩm trong Thần nông bản thảo kinh)

Giải thích tên gọi Chi Tử

Chi tử dùng làm thuốc là quả dành dành còn gọi là sơn chi, sơn chi tử (Fructus gardeniae) là quả chín phơi hay sấy khô của cây dành dành (Gardenia jasminoides ellis) thuộc họ cà phê. Nó thường nở hoa vào tháng 5-7, hương thơm ngào ngạt, ra quả vào tháng 8-11, mỏng vỏ, nhiều hạt.

Đặc tính của chi tử

Chi tử vị đắng, tính hàn. Chủ trị các bệnh về da như: hắc lào, lở loét do tà khí tích tụ trong ngũ tạng, nhiệt khí trong dạ dày dẫn đến sắc mặt đỏ ửng, bệnh rosacea, bệnh phong và lở loét…

Chi tử quy về tâm, phế, tam tiêu kinh. Vì có vị đắng cho nên có thể hạ hỏa, có tính hàn có thể thanh nhiệt giải độc, thanh lọc hỏa tà của tâm, phế và tam tiêu, có thể giải trừ các độc tố trong dịch máu. Bởi vì, chi tử có tác dụng thanh nhiệt giải độc, cho nên có thể chữa được chứng bệnh truyền nhiễm, tà nhiệt tích tụ trong lồng ngực gây ra các bệnh về tim, nóng trong, bất an, mất ngủ. Các chứng bệnh: “Tà khí ngũ nội, nhiệt khí trong dạ dày, đỏ mặt” được nhắc đến trong Bản kinh đều do sự bốc hỏa trong cơ thể; vì chi tử có vị đắng, tính hàn cho nên nó có thể giải trừ nhiệt dương, điều trị được các bệnh trên. Hơn nữa, nó còn có thể thanh nhiệt lợi tiểu, trị thấp tà bệnh hoàng đản do thấp nhiệt tích tụ gây ra, bệnh huyết lâm và táo bón. Chi tử còn có công dụng làm mát máu giải độc, cho nên trong Bản kinh có nhắc đến công dụng chữa các bệnh “phong và lở loét” do nhiệt độc gây nên. Trong lâm sàng hiện đại người ta còn dùng nó để chữa bệnh nôn ra máu, lâm chứng, tiểu tiện ra máu, sưng đau mắt đỏ.

Dược lý hiện đại đã phân tích và chứng minh, chi tử có một glucozit màu vàng gọi là gardenin. Khi thủy phân có phần không đường gọi là gardenidin, tương tự với chất anpha croxetin C20H24O4 hoạt chất của vị hồng hoa. Ngoài ra, trong nó còn có chất tanin, tinh dầu, chất pectin. Nó có công dụng lợi mật, an thần, hạ huyết áp, kháng khuẩn, cầm máu, làm se nhanh các mô mềm.

Khái quát công dụng của Chi tử

Trị các chứng bệnh về da như: Hắc lào, lở loét do tà khí tích tụ trong ngũ tạng, nhiệt khí nóng trong dạ dày dẫn đến sắc mặt đỏ ửng, bệnh phong, lở loét

Tiêu trừ đờm vàng do thấp nhiệt uất kết dẫn đến, máu nóng và tiểu tiện bất lợi.

Trị các chứng bệnh như: Nôn ra máu. tiểu tiện ra máu, sưng đau mắt đỏ.

Trị các bệnh truyền nhiễm, tà nhiệt tích tụ trong lổng ngực gây ra, các bệnh về tim, nóng trong, bất an. mất ngủ.

Lợi mật, có thể tăng cường tiết mật, an thần, kháng khuẩn, cầm máu, làm se nhanh các mô mềm.

Phương thuốc trị liệu của Chi tử (tham khảo)

Trị chảy máu cam: dùng chi tử đốt thành than thổi vào mũi.

Trị táo bón: nhân chi tử 14 quả, tỏi 1 củ cho thêm một chút muối, giã nát đắp lên rốn và âm nang.

Trị bệnh huyết lâm: bột chi tử sống, hoạt thạch, mỗi loại một ít, uống với nước canh hành.

Trị tiêu chảy ra máu tươi: nhân chi tử rang cháy, uống với 1 thìa nước.

Trị nhiệt độc, đại tiện ra máu: chi tử 14 quả, bỏ vỏ, giã nhỏ, cho thêm một chút muối nặn thành viên bằng hạt ngô. Mỗi lần uống 3 viên, ngày uống 3 lần, hiệu quả rõ rệt, có thể uống với nước.

Trị chứng kiết lỵ khi trở dạ: chi tử rang qua, nghiền nhỏ, uống với rượu nóng khi đói.

Trị nhiệt thủy thũng: chi tử rang qua, nghiền nhỏ, uống 9g với nước gạo.

Trị chứng hung hăng, mất tự chủ ở trẻ nhỏ: nhân chi tử 17 quả, đậu xị 15g. Cho thêm 240ml nước vào hỗn hợp trên, nấu chín đến khi được 7 phần thì uống sẽ thấy hiệu quả thần kỳ.

Trị mắt đỏ, táo bón: sơn chi tử 7 quả, ninh chín nhừ, cho thêm 1l nấu thành 500ml, bỏ bã, cho thêm 9g đại hoàng, uống với nước ấm.

Trị phong đàm, đau đầu: bột chi tử và mật ong bôi lên lưỡi một lớp dày, đến khi nôn ra là được.

Trị bỏng, đan độc: chi tử giã nát, hòa với nước và bôi lên vùng da bị bỏng.

Trị lở ngứa trong mi mắt: chi tử rang qua, nghiền nhỏ, trộn thêm dầu bôi lên mắt.

Trị chấn thương đau sưng tấy: chi tử, bột mì trắng giã nát, bôi lên chỗ đau.

Nguồn: Thần Nông bản thảo kinh