Đan sa là gì? Công dụng trị bệnh như nào?

ĐAN SA

(Vị thuốc thượng phẩm trong Thần nông bản thảo kinh)

Giải thích tên gọi Đan sa

Đan sa hay còn gọi là thần sa, chu sa. là các tên gọi của loài khoáng vật cinnabrit có sẵn trong tự nhiên. Hơn 2.500 năm trước trong Sơn hải kinh đã cổ ghi chép về vị thuốc này. Theo sự biến chuyển của lịch sử và tình hình sử dụng ngày càng rộng rãi, đan sa còn có nhiều tên gọi khác như: Thần sa, trân châu, nhật tinh, thái dương, chu tước…

Đặc tính của đan sa

Tương truyền, đất Thần Châu ở Hồ Nam là nơi sản sinh ra đan sa có chất lượng tốt nhất, cho nên còn gọi là thần sa. Thành phần chủ yếu có trong đan sa là HgS và một lượng nhỏ lưu huỳnh trạng thái phân ly. Nếu dùng nhiều lần, lâu ngày vối lượng lớn sẽ tích độc lưu huỳnh, dẫn đến bệnh tật, thậm chí có thể gây tử vong cho người bệnh.

Bản kinh cho rằng: Dược tính của đan sa hơi hàn, tính hàn thuộc Thủy quy thận kinh, vị ngọt không độc; ngọt thuộc Thổ, nhập vào tỳ kinh; có màu sắc đỏ thuộc Hỏa, nhập vào tâm kinh. Vì thế, đan sa có thể trị bách bệnh, là vị thuốc bình hòa, nên các chứng bệnh của ngũ tạng đều có thể dùng nhiều lần mà không phải lo lắng. Do khí thuốc đi vào tim, thận; tim, thận được điều dưỡng mà tác động qua lại với nhau. Khi tim, thận có được sự tác động qua lại thì tự nhiên tinh thần sẽ được nuôi dưỡng tốt, giúp an thần tĩnh trí, cân bằng. Đan sa vị ngọt nên bổ tỳ, bổ tỳ sẽ ích nguyên khí. Vì đan sa là loại thuốc thuộc “kim thạch”, kim có ánh sáng bể mật có thể soi sáng vật, cho nên có tác dụng làm sáng mắt. Sác đỏ tượng trưng cho Hỏa, Hỏa có thể chiếu sáng mọi vật, tránh âm tà, cho nên có tác dụng “xua đuổi ác quỷ”, Lại vi đan sa làm cho lượng nước trong thận tàng khiến Hỏa trong tim hạ xuống, dẫn đến tim, thận có sự tác động qua lạí- Cho nên, dùng loại thuốc này lâu ngày có tác dụng kéo dài tuổi thọ.

Ngoài ra, trong sách bản thảo cương mục cho rằng: Đan sa ích khí, sáng mắt, xua đuổi tà khí, ác quỷ, lưu thông huyết mạch, chống phiền muộn, trị bệnh tiêu khát, giúp cho sắc mặt tươi tỉnh, trị đau bụng, lở loét, mụn ghẻ, trấn tâm, sốt, trúng phong, nhuận tim, phổi, an thai, trị bệnh đậu mùa, sốt rét. về mặt lâm sàng, công dụng trị liệu của đan sa chủ yếu trên 2 phương diện sau: Bên trong có thể trấn an tinh thần, chống hồi hộp, tim đập loạn nhịp, mất ngủ, nóng nảy, buồn phiền, kinh sợ, dễ bị kích động…; bên ngoài còn có tác dụng giải độc. tránh tà. Người xưa cỏ ghi chép: “Chư thống dương thương giai thuộc vu tâm”, cho rằng trong máu có hỏa nhiệt có thê sinh ra các chứng lở loét, mụn nhọt, phù thũng, đan sa có thể thanh tâm hạ nhiệt, Vì thế, thường dùng làm loại thuốc thanh nhiệt giải độc.

Ngoài ra, đan sa còn có tác dụng quan trọng đó là làm nguyên liệu luyện đan. Thuật luyện đan ở Trung Quốc cổ đại xuất hiện từ thế kỷ III trước Công nguyên. Trải qua quá trình luyện đan có thế trỏ thành vị thuốc trường sinh  bất tử, đan dược còn được dùng trong  y thuật luyện đá thành vàng.

Đan sa có tác dụng thận thủy tăng, tầm hóa giáng, dễn đến tim, thận tác động qua lại. Vì thế, dùng lâu ngày có tác dụng kéo dài tuổi thọ. Sau đó, đan sa được chọn để luyện đan. Tuy nhiên, trên thực tế, đan sa cồn có một lượng nhỏ lưu huỳnh phân ly, nếu dùng. Huyền thời Đông Hán viết: “Đan sa gặp lửa, dộc như thạch tín, uống vào tất sẽ trúng độc”, hơn nửa còn liệt nó vào loại đá trong ngũ độc. Trong lịch sử nhiều vị hoàng đế như Tấn Ai Đế, Đường Hiến Tông, Đường Mục Tông, do dùng nhiều bất lão đan nên trúng độc mà chết.

Khái quát công dụng của đan sa

– Trấn an tinh thần, có thể trị chứng run sợ, tim đập nhanh, mất ngủ, buồn phiền, kinh sợ, dễ bị kích động.

– Thông huyết mạch, trị phiền não, tiêu khát, giúp vui vẻ.

– An thai, giải độc bệnh đậu mùa, chưa bệnh sốt rét, nhuận tim.

– Trị liệu nóng trong, bị sốt do vết thương độc gây nên, phù thũng.

Phương thuốc trị liệu của Đan sa (tham khảo)

Trị tinh thần bất an, tim đập nhanh, mất ngủ

Đan sa 30g, hoàng liên 45g, đương quy, sinh địa, cam thảo (sao), mỗi loại 15g. Các vị thuốc trên tán thành bột nhỏ, hòa với nước nóng đem hấp lên, nặn thành viên nhỏ như hạt kê, mỗi lần uống 15 viên.

Trị sưng đau họng

Đan sa tán: Đan sa 0,3g (nghiền nhỏ, lọc bỏ tạp chất), mang tiêu 45g. Các vị thuốc trên có thế ngậm vào bất kể thời gian nào.

Giải độc bệnh đậu mùa

Khí da sắp nổi mụn hay mới xuất hiện. Lấy l,5g đan sa, hòa với mật để uống.

Trị chứng dễ kích động

2 quả tim lợn, thái nhỏ cho vào 62g đan sa dạng hạt to, đăng tâm thảo 93g, dùng sợi đay buộc lại, cho vào nồi đất đun trong 1 giờ. Sau đổ lấy đan sa nghiền mịn, trộn với 62g bột phục thần, thêm rượu, nặn thành viên bằng hạt ngô. Mỗi lần dùng kết hợp 9-15 viên với nước lạnh, bệnh nặng có thể dùng với canh nhũ hương, nhân sâm.

Chữa vết thương vắt cắn

Phương Nam mưa nhiều, có nhiều vắt sống ở trên cây cổ thụ, hi ngửi thấy hơi người liền nhảy xuống cắn, vết thương để lâu ngày sẽ bị biến chứng. Dùng đan sa, xạ hương bôi lên là khỏi.

Nguồn: Thần Nông Bản Thảo Kinh